გამოჩენილი გონება ყოველთვის დიდ პატივშია. ისინი აღმოჩენებს აკეთებენ, გამოგონების პრეზენტაციას აკეთებენ, კაცობრიობას ავითარებს. თითოეულ ქვეყანაში ახსოვთ და უყვართ გმირები, ქუჩებს და სოფლებს მათ სახელებს არქმევენ, სახელმწიფო ჯილდოებს აძლევენ, ძეგლებს დგამენ…
სწორედ ნიჭიერი ხალხია ნებისმიერი ქვეყნის უდიდესი სიამაყე. დღეს საბჭოთა კავშირის და უკრაინის მეტალურგიის და ლითონის ტექნიკურ სფეროში მეცნიერის, უკრაინის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის პრეზიდენტის – ბორის ევგენის ძის პატონის შესახებ გიამბობთ, რომელიც 2018 წლის 27 ნოემბერს 100 წლის გახდა. ის ჯერ კიდევ თავს მხნედ გრძობს და საცურაო აუზზეც კი დადის.
ბორის პატონი
მომავალი მეცნიერი დაიბადა 1918 წლის 27 ნოემბერს ევგენი პატონის ოჯახში – მექანიკოს-მეცნიერის და ინჟინრის, რომელიც შედუღების, მექანიკის და ხიდების სამშენებლო სფეროში მუშაობდა. სიტყვაზე, კიევის პატონის ხიდს სახელი ევგენის პატივსაცემად ჰქვია, რომელიც ხილის პროექტირებასა და მშენებლობაში უშუალოდ მონაწილეობდა.
დიდი ხნის განმავლობაში ბორისის მამა კიევის პოლიტექნიკურ ინსტიტუტში ასწავლიდა. აქვე, დაწესებულების ტერიტორიაზე პატონების ოჯახი ცხოვრობდა. რევოლუციის შემდგომ პერიოდში პატონების გვერდით გადმოვიდა მეზობელი – ცნობილი მათემატიკოსი, მიხაილ კრავჩუკი. შეიძლება ითქვას, რომ ბორისის მთელი ბავშვობა ამ შენობაში გავიდა, ამიტომ ინსტიტუტის არჩევაზე ბევრი არ უფიქრია.
1941 წელს ბორისი უკვე კიევის პოლიტექნიკური ინსტიტუტში სწავლას საინჟინრო-ელექტრიკოსის სპეციალობით ამთავრებდა. მიუხედავად იმისა, რომ ეს წლები კარგად სწავლობდა, მარქსიზმ-ლენინის ცოდნაში ორიანი მიიღო. დაზეპირების მიუხედავად ჩაბარება მხოლოდ „კარგ“ ნიშანზე შეძლო, რის გამოც წითელი დიპლომი ვერ აიღო.
„ვერ ვიტყვი, რომ ამის გამო ბევრს ვნერვიულობდი. მაგრამ სამწუხარო იყო. საქმე იმაშია, რომ როცა საკუთარ მიმართულებას უღრმავდები, რეალობასთან კავშირს წყვეტ. შეიძლება საკუთარ საქმეში საუკეთესო იყო, დანარჩენი კი მხოლოდ ცურაობა შეძლო. თავს არ ვიმართლებ, ალბათ მაშინ კარგად არ ვისწავლე. მაგრამ სულით არ დავეცი, მივიღე და გავაგრძელე“ – იხესენს ბორისი.
დიპლომის დაცვა კი 1941 წლის 22 ივნისს იყო დანიშნული. ინსტიტუტში წასვლისას, გზაზე გერმანელების ბომბების ქვეშ აღმოჩნდა, ომის პირველ დღეს ადგილობრივი საავიაციო ქარხანაზე თავდასხმა. ბორისი სასწაულებრივად გადარჩა და მოგვიანებით თავისი დიპლომის კარგად დაცვა შეძლო.
1942 წელს ბორისი ქვედა ტაგილში გადავიდა, სადაც მეორე მსოფლიო ომის საუკეთესო ტანკების T-34 ტექნიკური აღჭურვილობის განვითარებაზე მუშაობდა. ასე დამწყებ მეცნიერს ავტომატური თავების შედუღების ელექტრონული სქემის შემუშავება დაავალეს, რითაც ბოლო აღმოჩენა თვითრეგულირებადი რკალი შექმნა.
ინჟინერმა საქმეს თავი შესანიშნავად გაართვა და მარტივი და საიმედო კონსტრუქცია წარმოადგინა, რომელიც პერსონალის გადამზადებას არ მოითხოვდა. ამ ინოვაციამ სატანკო ინდუსტრიაში ავტომატური შედუღების გამოყენების საშუალება მისცათ, რაც მსოფლიოში არსად არ იყო. შედეგად, ტანკების წარმოების მოცულობა გაიზარდა. თავად ბორისმა 1943 წელს პირველი ჯილდო „საპატიო ღირსება“ მიიღო.
ინსტიტუტში სწავლის დასრულების შემდეგ ბორისი მამის სახელობის ელექტროშედუღების ინსტიტუტში ინჟინერად მუშაობდა. 1945 წელს ის დეპარტამენტის ხელმძღვანელად, 8 წლის შემდეგ კი – დირექტორად დანიშნეს, ხოლო 1962 წელს საბჭოთა კავშირის მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდენტად დანიშნეს. ასევე 20 სამეცნიერო მონოგრაფის, 720 გამოგონების და 1200 სამეცნიერო პუბლიკაციის ავტორი გახდა.
როგორც უკომპრომისო ადამიანი, ბოროსი დათმობებზე იშვიათად მიდიოდა. მაგ., 1981 წლის ზაფხულში მან მთავრობას სამეცნიერო-ანალიტიკური ხელნაწერით „უკრაინის სსრ-ში გარემოს დაბინძურებით გამოწვეული გენეტიკური შედეგის პროგნოზირებით და ამ კუთხით სამუშაო ზომების გაძლიერების მიღება“ მიმართა.
უკვე ნოემბერში კი წარადგინა მოხსენება, სადაც ქვეყნის ტერიტორიაზე ატომური ელექტროსადგურის მშენებლობას აკრიტიკებდა, განსაკუთრებით ჩერნობილის ატომური ელექტროსადგურის მშენებლობას.
იმ დროს, ისინი, ვინც მთავრობის ოფიციალურ პოზიციას და ბირთვული ენერგეტიკის პერსპექტივას ეჭვქვეშ აყენებდა, პრობლემები ჰქონდათ, მაგრამ მეცნიერი არ გაჩუმდა. მას არ მოუსმინეს და რამდენიმე წელში, 1986 წელს მსოფლიო საშინელმა ავარიამ გააოგნა.
1995 წელს, ბორისი წყლის თხილამურებზე სეირნობის დროს წაიქცა და ფეხი მოიტეხა. საავადმყოფოში დაინტერესდა, თუ რა მეთოდით უჭრიდნენ ძვალს. გაიგოს, რომ ეს იყო მექანიკური ხერხი. საავადმყოფოდან გამოსვლის შემდეგ თანამოააზრეები შეკრიბა და მედიცინაში ძვლის და ცოცხალი ქსოვილის გასაჭრელად ლაზერის გამოყენება შესთავავა. პროექტს თავად ბორისი ხელმძღვანელობდა.
იდეა გენიალური აღმოჩნდა, ხოლო გამოცდის შედეგებმა ექიმების მოლოდინს გადააჭარბა. გამოგონება სისხლის დაკარგვას ამცირებდა და ოპერაციის ჩატარებას აჩქარებდა. ახლა ექიმებს შეეძლოთ ჩაეტარებინათ ოპერაცია არა მხოლოდ იქ, სადაც ნაკლები სახსარი იყო, არამედ იქ,სადაც უფრო მოსახერხებელი იყო.
უზარმაზარი სამეცნიერო მიღწევების გამო ბორის პატონს არა მხოლოდ სოციალისტური შრომის გმირი და უკრაინის გმირის წოდება მიენიჭა – მას სიცოცხლეშივე ბრინჯაოს ბიუსტი დაუდგეს. თუმცა გამომგონებელს ეს იდეა დიდად არ მოეწონა.
„ეს ინიციატივა არ მომწონს. გავაპროტესტე, ვთხოვე, რომ არ დაეყენებინათ, სანამ ცოცხალი ვარ. მაგრამ არ მომისმინეს, მითხრეს, რომ გმირს ორჯერ უნდა დაუდგან. აი, ასე დავდივარ სამსახურში ამ ბიუსტის გავლით. უკვე ყურადღებას არ ვაქცევ, მივეჩვიე. თავიდან უსიამოვნო იყო. დიახ და არ მგავს…“ – მოკრძალებულად ამბობს ბორისი.
„ცხოვრებაში ვნანობ მხოლოდ იმას, რომ მუსიკით, ფერწერით, ან მხატვრული ლიტერატურით ნაკლებად ვიყავი დაინტერესებული. მხოლოდ მუშაობა, მუშაობა… ახლა ამ პრობლემის გამოსწორებას ვაპირებ, ყველაფერს ვკითხულობ, როცა დრო მაქვს. გასაგებია, რომ ეს უსისტემოა და ექსპერტი ვერ გავხდები, მაგრამ სამოყვარულო დონეზე მაინც გარკვეული ვიქნები“ – ბორის გეგმებს გვიზიარებს.
თავად მეცნიერი სპორტით აქტიური დაკავებული არის. 1995 წელს ფეხის დაზიანებამდე ჩოგბურთს აქტიურად თამაშობდა და წყლის თხილამურებზე სეირნობდა. დღეს სპორტიდან მხოლოდ ცურვა დატოვა – კვირაში 4-ჯერ აუზზე დადის. ის თავისი ხანგრძლივი ცხოვრების საიდუმლოს გვიზიარებს:
„ცხოვრებისა და შრომისგან სიამოვნება უნდა მიიღოთ. ასევე ოპტიმიზმი შეინარჩუნოთ. თუ სულ იწუწუნებ და დაიჩივლებ, ცხოვრებიდან კარგს არაფერს ელოდო“ – ამბობს მეცნიერი.
ნამდვილად, ნამდვილი ასაკოვანი ადამიანის ჭკვიანი სიტყვები, რომელსაც გვსურს ვუსურვოთ უფრო მეტი გენიალური იდეა, კარგი ჯანმრთელობა და ღირსეული შთამომავლობა.
